سلام چیست؟

چرا ما به هم که می‌رسیم سلام می‌کنیم؟

آیا بقیه انسان‌ها نیز همین همین‌گونه‌اند؟ یعنی هنگام به هم رسیدن  سلام می‌کنند؟‌

انسان‌ها در همه جوامع هنگام ملاقات با هم، صحبت خود را با کلماتی آغاز می‌کنند و بعد اگر صحبت دیگری داشته باشند انجام می‌دهند.

در بعضی جوامع ،اول که به هم می‌رسند از حالت کلی فرد می‌پرسند، مثلا می‌گویند: چطوری؟ امروز چرا سر کار نیامدی...

یا در بیشتر جوامع کلماتی معادل (ترجمه‌ای و نه معنایی) «صبح به خیر» یا «عصر به خیر» یا... را به کار می‌برند.

و یا حداقل با حرکتی خاص (مانند اشاره سر و دست یا برداشتن کلاه) همین معنای شروع ارتباط را می‌رسانند و بعد صحبت خود را شروع می‌کنند.

وجه مشترک تمام این حرکات و کلمات، شروع ارتباط به هم راه احترام است و نتیجه این اعلان رفاقت و احترام، بطور معمول تحکیم پیوند‌های اجتماعی است.

البته در بیشتر جوامع احترام حالتی تذلل و خواری دارد. یعنی همیشه کوچک‌تر به بزرگ‌تر، سرباز به افسر، پست به عالی، فقیر به پولدار، سلام می‌کرده‌اند.

این آغازگری در بیان همچنان که در تمام جوامع وجود دارد، در تمام زمان‌ها هم وجود داشته است.

گرچه ممکن است در طی زمان تفاوت‌هایی کرده باشد، مثلا کم یا زیاد شده باشد، اما همیشه وجود داشته است.

در جامعه عرب جاهلی نیز چنین چیزی وجود داشته است، و خداوند به واسطه حضرت رسول صلی الله علیه و آله این عمل را آنقدر پیشرفت دادند که به نظر می رسد خیلی از جوامع به مسلمان‌ها نمی‌رسند.

در آن زمان‌ها عرب‌ها چند عبارت برای شروع ارتباط داشتند؛ گاهی در برخورد "انعم صباحا" می‌گفتند معادل صبح بخیر، گاهى مى‏گفتند: "حیّاک الله" خدا تو را زنده نگه‌دارد، یا "ابیت اللعن" از نفرین به‌دور باشی، و یا می‌‏گفتند: "سلام علیک" که در آخری رفاقت و احترام بیشتری خوابیده، به معنای صلح و دوستی نیز بوده و از بقایای دین حنیف حضرت ابراهیم بوده است.

اما به اعتبار اولی و این‌که در همه معنایی دعاگونه برای خیر بوده است، همگی این عبارت‌ها را «تحیّت» نامیدند که به معنای طلب زندگی است.

پس «سلام» تحیّتی است، به معنای اعلام آغاز ارتباط، احترام متقابل، که علاوه بر معانی دیگر تحیات، دوستی را نیز می‌رساند.

تا این‌جای کار سلام عرب‌ها نسبت به بقیه آغازگری‌ها فقط معنای تحیت را اضافه دارد، که گفتیم به معنای الهی زنده و سلامت باشی است.

پس اسلام چه کرد؟

اسلام از میان انواع تحیات، تحیّت «سلام» را تأیید و امضا کرد. چرا که گفتیم «سلام» از قبل اسلام بوده و باقی مانده‌های دین حضرت ابراهیم بوده است. اما غیر از این: روحیه‌ی تذلل و خواری که در این سنت بود و هنوز در خیلی از جوامع هست، را شکست. به گونه‌ای که پیامبر اکرم و ائمه سلام الله علیهم از سلام به کوچک و بزرگ، بنده و سرور، فرمانده و سرباز، ابایی نداشتند و به همه سلام می‌کردند.

برای افزایش روابط دوستانه مردم با هم، بر این تحیّت تبلیغ زیادی شد. برای مثال حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله از حقوق مسلمان بر مسلمان یکی را همین سلام در هنگام دیدار شمردند و یا برای سلام کننده (آغازگر رابطه اجتماعی) ثوابی بسیار بیشتر از پاسخ دهنده گزاردند و بخیل را کسی نامیدند که از سلام کردن بخل بورزد.

برای تحکیم روابط اجتماعی جواب این سنت، واجب شد. تا حدی که اگر کسی به شخصی که در نماز است، سلام کند بر نمازگزار اجازه پاسخ داده شده، بدون این‌که اخلالی در نمازش وارد کند و...

البته فقط بر این سلام تاکید نشد. بلکه طبق آیه 86 سوره نساء برای تحکیم روابط دوستانه مردم واجب شد هرکس به هر نحوی به شما تحیتی داد، شما به تحیتی بهتر یا لااقل مثل همان پاسخ گویید.

منابع:

با استفاده از: علامه طباطبایی، ترجمه المیزان، ذیل آیه 86 سوره نساء

آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ذیل آیه 86 سوره نساء

آیت الله جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج1 ذیل السلام علیکم