دنیا، جایگاه آمال و آرزوهاست. آرزوهای دور و دراز، افزون بر آنکه نشانه خام اندیشی انسان است، فکر وی را از توجه کردن به واقعیت های زندگی باز می دارد و او را در راه رسیدن به این آرزوها به لغزش های فراوان دچار می کند.
انسان عاقل و خردمند همواره مراقب است تا با تصویر کردن امیدهای دست نیافتنی یا آرزوهایی که برای رسیدن به آن ها سرمایه عمرش به هدر می رود، خود را از سعادت ابدی محروم نسازد و از مسئولیت اصلی اش باز نماند؛ زیرا ممکن است، فردایی برای جبران کار نباشد؛ از این رو هیچ گاه عمر خویش را در پی آرزوهای کاذب و نادرست صرف نمی کند؛ زیرا اگر این آرزوها تحقق هم بیابد، بسیار محدود و زودگذر است و با فرا رسیدن مرگ، بساط همه آن ها برچیده خواهد شد. از این روست که انسان آگاه باید از مدت عمر کوتاه خویش در فراهم آوردن زاد و توشه آخرت بهره ببرد تا در سرای آخرت، به آسایش و نیک بختی حقیقی برسد.
امام علی علیه السلام در این مورد فرموده است: «أَلاَ وَإِنَّکُمْ فی أَیَّامِ أَمَل مِنْ وَرَائِهِ أَجَلٌ، فَمَنْ عَمِلَ فی أَیَّامِ أَمَلهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ، وَلَمْ یَضرُرْهُ أَجَلُهُ وَمَنْ قَصَّرَ فی أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ، فَقَدْ خَسِرَ عَمَلَهُ، وَضَرَّهُ أَجَلُهُ، أَلاَ فَاعْمَلُوا فِی الرَّغْبَةِ کَمَا تَعْمَلُونَ فِی الرَّهْبَةِ أَلاَوَإِنِّی لَمْ أَرَ کَالجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا، وَلاَ کَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا، أَلاَ وَإنَّهُ مَنْ لاَیَنْفَعُهُ الحقُّ یَضْرُرهُ البَاطِلُ، وَمَنْ لا یستقم بِهِ الهُدَى یَجُرُّ بِهِ الضَّلاَلُ إِلَى الرَّدَىْ، أَلاَ وَإِنَّکُمْ قَد أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ وَدُلِلْتُمْ عَلى الزَّادَ وَإِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخافُ عَلَیْکُمُ: اتِّبَاعُ الهَوَى، وَطُولُ الاَْمَلِ، تَزَوَّدُوا فِی الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحُوزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ غَدا؛
آگاه باشید! هم اکنون در روزگار آرزوهایید که مرگ را در پی دارد. پس هر کس در ایام آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ، عمل نیکو انجام دهد، بهره مند خواهد شد و مرگ به او زیانی نمی رساند و آن کس که در روزهای آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ کوتاهی کند، زیان کار و مرگ او زیان بار است. همان گونه که به هنگام ترس و ناراحتی برای خدا عمل می کنید، در روزگار خوشی و کامیابی نیز عمل کنید. آگاه باشید! به کوچ کردن فرمان داده شدید و برای جمع آوری توشه آخرت راهنمایی گشتید. همانا وحشتناک ترین چیزی که بر شما می ترسم، هواپرستی و آرزوهای دراز است. پس از این دنیا توشه بگیرید تا فردا خود را با آن حفظ کنید».(1)
گرفتاری های گوناگونی که از سوی خداوند برای م?منان تدبیر و تقدیر می شود، راننده ای است که انسان را در مسیر سیر الی الله حرکت داده و پیش می راند تا به اوج درجات عبودیت برساند. با توجه به غایت و هدفی که حق تعالی برای هستی و حیات انسان بیان فرموده است. آشکار می شود که همة تدبیرات و تقدیرات الهی برای تأمین این هدف والا و غایت بلند پایه است. از جمله ابتلاهایی که به صورت خیرها و شرها یا خوشی ها و ناخوشی ها در زندگی انسان پیش آمده و زندگی او را در بستری ناپیدار از دگرگونی ها قرار می دهد.
برای تحقق آزمایش الهی، همواره باید خوشی ها، لذات، ناخوشی ها و آلامی باشند تا وسیله آزمایش آدمی گردند. انسان ها موظفند از بعضی خوشی ها چشم بپوشند و بر پاره ای ناخوشی ها صبر و شکیبایی ورزند و به این ترتیب آزموده می شوند. پس خوشی ها و لذات و نیز ناخوشی ها و آلام در زندگی دنیوی یک اصل اند که در متن تدبیر الهی لحاظ شده اند:
« لَمْ یَکُنِ امْرُ?ٌ مِنْهَا فِی حَبْرَة إِلاَّ أَعْقَبَتْهُ بَعْدَهَا عَبْرَةً وَلَمْ یَلْقَ منْ سَرَّائِهَا بَطْناً إِلاَّ مَنَحَتْهُ مِنْ ضَرَّائِهَا ظَهْراً وَلَمْ تَطُلَّهُ فِیهَا دِیمَةُ رَخَاء إِلاَّ هَتَنَتْ عَلَیهِ مُزْنَةُ بَلاَء؛ هیچ انسانی از این دنیا شادمان نگشت، مگر اینکه اشکی به دنبالش فرا رسید و به هیچ احدی با سود و خیرات و شادی های خود روی نشان نداد. مگر اینکه با ضررهایی که به او وارد کرد، پشت به او گردانید ( و راه خود ار پیش می گیرد). این دنیا بارانی اندک از رفاه بر کسی نبارید، مگر اینکه رگباری از ابر بلا و ناگواری ها بر او فرو ریخت».(2)
دنیا و رنج ها و نابودی ها
دنیا، خانه ای است که همواره رنج و مشقت برای ساکنان آن وجود داشته و خواهد داشت. هیچ لذت و رفاهی در دنیا نیست که با رنج و دردی همراه نباشد. هیچ کس در دنیا نیست که با دغدغه و فکری همراه نباشد و کاستی و غبار روزگار بر چهره اش ننشسته باشد. آسایش و رفاه واقعی از آنِ آخرت است و انسان ها باید درصدد به دست آوردن آن باشند و هیچ گاه فریفته این دنیای پوشیده از رنج و نابودی نگردند.
بسیاری از رنج ها زاییده دست بشر است؛ یعنی رنج هایی وجود دارد که قابل اجتناب اند، ولی انسان ها با اختیار خود مقدمات آن ها را فراهم می آورند، اما پاره ای از رنج ها، اقتضای ذاتی، تکوینی و طبیعی این جهانند؛ مانند پیری. اما باید توجه داشت که رنج ها و سختی ها برای آزمایش انسان ها و به تبع آن تکامل و تقویت آن ها ظاهر می شوند. رنج های طبیعی برای همه یکسان و اقتضای زندگی این جهانی است. هم چنانکه امام علی علیه السلام فرموده است:
« مَا أَصِفُ مِنْ دَار أَوَّلُهَا عَنَاءٌ وَ آخِرُهَا فَنَاءٌ، فِی حَلاَلِهَا حِسَابٌ، و َفِی حَرَامِهَا عِقَابٌ. مَنِ اسْتَغْنَى فِیهَا فُتِنَ، و َمَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ، و َمَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ، و َمَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ، و َمَنْ أَبْصَرَ إلَیْهَا أَعْمَتْهُ؛
چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتدای آن سختی و مشقت و پایان آن نابودی است؟ در حلال دنیا حساب و در حرام آن عذاب است. کسی که ثروتمند گردد، فریب می خورد و آن کس که نیازمند باشد، اندوهناک است. تلاش کننده دنیا به آن نرسد و به رها کننده آن روی آورد. کسی که با چشم بصیرت به آن بنگرد، او را آگاهی بخشد و آن کس که چشم به دنیا دوزد، کوردلش می کند».(3)
پی نوشت:
1. نهج البلاغه، خطبه 28. 2. همان، خطبه 111. 3. همان، خطبه 82.
